--------------------------------

Αρ. πρωτ. 01/2023

Μία ψύχραιμη ανάγνωση της απόφασης του ΣτΕ για την κατάργηση των μαθημάτων των Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών από το Γενικό Λύκειο

Είναι γεγονός ότι η εκπαιδευτική πολιτική ενός δημοκρατικού κράτους τον 21ο αιώνα δεν μπορεί να αποφασίζεται στα δικαστήρια. Αλλά ούτε και στα παρασκήνια της πολιτικής σκηνής εξυπηρετώντας προσωπικές και μικροπολιτικές σκοπιμότητες. Οφείλει να χαράσσεται με γνώμονα παιδαγωγικά και επιστημονικά κριτήρια και με εμπλοκή όλων των σχετικών θεσμικών φορέων.

Είμαστε μακριά από αυτό το σκηνικό ως χώρα; Βεβαίως, και απόδειξη είναι η ανάγκη να προσφύγουν συνάδελφοι διδάσκοντες των κοινωνικών επιστημών στα δικαστήρια, καθώς και η απόφαση του ΣτΕ 1972/ 2022.

Θα σταθούμε σε δύο σημεία της απόφασης:

Α) Η επιλογή, πάντως, των αντικειμένων διδασκαλίας στα ωρολόγια προγράμματα, όπως και η συνολική οργάνωση της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, θα πρέπει να γίνεται με επιστημονικά και παιδαγωγικά κριτήρια, ώστε να τεκμηριώνεται ότι οι νέες ρυθμίσεις είναι ορθολογικές και όχι περιστασιακές, αποσπασματικές και εξυπηρετικές άλλων σκοπών, μη σχετιζόμενων με τις απορρέουσες από το Σύνταγμα για την ορθολογική οργάνωση της Δημόσιας Διοίκησης αρχές. Κατά την επιλογή δε των αντικειμένων διδασκαλίας δεν θα πρέπει να παραβλέπεται ότι η παιδεία αναγορεύεται από τον συνταγματικό νομοθέτη σε βασική αποστολή του Κράτους, μεταξύ δε των σκοπών της συγκαταλέγονται η ηθική, πνευματική, επαγγελματική και φυσική αγωγή των μαθητών, και ιδίως η διάπλασή τους σε ελεύθερους και υπεύθυνους πολίτες, σκοπός στενά συνυφασμένος με το φιλελεύθερο και δημοκρατικό πολίτευμα που καθιερώνει το Σύνταγμα […]. Το μάθημα αυτό, (σ.σ. τ Λατινικά) ως μάθημα κλασικής παιδείας, συμβάλλει θετικά, κατά το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής, στην πολύπλευρη πνευματική ανάπτυξη του ανθρώπου, διδάσκεται στο Ελληνικό Σχολείο αδιαλείπτως από το 1836 και αποτελεί το μοναδικό μη ελληνικό μάθημα αρχαιογνωσίας με σαφή ευρωπαϊκό προσανατολισμό που προάγει τη γνώση των μαθητών για τον ευρωπαϊκό πολιτισμό, συντελώντας καθοριστικά στην εμπέδωση της ευρωπαϊκής ιδέας, μέσω της γνωριμίας τους με μια γλώσσα και έναν πολιτισμό που αποτελεί βασικό πυλώνα του ευρωπαϊκού πολιτισμού, με διαρκή και διαχρονική επίδραση.

Η συγκεκριμένη επιλογή του ΙΕΠ για την κατάργηση των μαθημάτων Κοινωνικών και Πολιτικών επιστημών από τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση ή ακόμη και για την αντικατάσταση των Βασικών Αρχών Κοινωνικών Επιστημών στη Β΄ Λυκείου και της Κοινωνιολογίας ως πανελλαδικά εξεταζόμενο μάθημα στη Γ΄ Λυκείου ΔΕΝ έγινε με γνώμονα αυτά τα κριτήρια. Άλλωστε, το γεγονός ότι το ΙΕΠ εισηγήθηκε ως ανωτέρω την αντικατάσταση και κατάργηση των μαθημάτων αυτών έπειτα από την πράξη της κατάργησής τους και όχι πριν από αυτήν αναδεικνύεται σε παρατυπία του Υπουργείου. Το σκεπτικό ότι τα Λατινικά διδάσκονται ανελλιπώς από το 1836 δεν προσθέτει κανένα κύρος. Ο περιορισμός, η κατάργηση ή η αντικατάσταση κάποιων γνωστικών αντικειμένων από κάποια άλλα είναι υπόθεση των σχετικών επιστημονικών και παιδαγωγικών φορέων και ΟΧΙ του ΣτΕ. Ούτε και φυσικά το σκεπτικό ότι προάγουν τις ανθρωπιστικές σπουδές ως το μοναδικό μη ελληνικό μάθημα αρχαιογνωσίας με σαφή ευρωπαϊκό προσανατολισμό, μιας και τα λατινικά όπως εισήχθησαν στη διδασκαλία στο Λύκειο εστιάζουν μόνο στη γλώσσα κι ελάχιστα στην αρχαιά κοινωνία και τον πολιτισμό της. Ή μήπως συγχέουμε τις ανθρωπιστικές σπουδές όπου περιλαμβάνονται οι κοινωνικές επιστήμες με τις κλασικές σπουδές, οι οποίες αποτελούν τμήμα σημαντικό, αλλά όχι αποκλειστικό και ουσιώδες των ανθρωπιστικών σπουδών; Φαίνεται πως το Υπουργείο αρέσκεται να περιορίζει τη συζήτηση στο ψευτοδίλημμα «λατινικά ή κοινωνιολογία», υποκρύπτοντας έτσι την εξαφάνιση κι άλλων αντικειμένων από το ωρολόγιο πρόγραμμα, την κοινωνιολογία εξ ολοκλήρου, την κοινωνική ανθρωπολογία, το δίκαιο, την πολιτική επιστήμη, την οικονομική επιστήμη (βλ. σχετικά τα καταργημένα σχολικά εγχειρίδια: «Κοινωνιολογία», «Σύγχρονος Κόσμος και Δημοκρατία», «Βασικές Αρχές των Κοινωνικών Επιστημών», «Ελληνικός και Ευρωπαϊκός Πολιτισμός»). Μία ματιά στα προγράμματα σπουδών των σχολών του 1ου επιστημονικού πεδίου του μηχανογραφικού θα έπειθε και τον πλέον άσχετο για όλα τα παραπάνω. Γι’ αυτό και υπογραμμίζουμε την πρότασή μας, τόσο για τη διδασκαλία μαθημάτων των Κοινωνικών και Πολιτικών επιστημών σε όλες τις λυκειακές τάξεις, όσο και για την επανεισαγωγή της κοινωνιολογίας ως πανελλαδικά εξεταζόμενο μάθημα στη κατεύθυνση Ανθρωπιστικών – Κοινωνικών Επιστημών ως προαπαιτούμενο για ομάδα σχολών (π.χ. παιδαγωγικά, νομική, ΜΜΕ, κοινωνικών επιστημών κ.λπ). Μάλιστα σε ό,τι αφορά τη θέση του Υπουργείου σχετικά με τη χρησιμότητα των Λατινικών για την εισαγωγή στις Σχολές Νομικών επιστημών, θεωρούμε πως πρόκειται για επιχείρημα μάλλον έωλο, διότι εν προκειμένω η χρήση των λατινικών στις νομικές σχολές αφορά σε ειδικούς όρους που το νόημά τους είθισται να διδάσκεται στα ελληνικά με την ταυτόχρονη διατήρηση του λατινικού όρου.

Β) Τα ωρολόγια προγράμματα, κατά το μέρος που περιορίζουν ή καταργούν τη διδασκαλία των μαθημάτων γενικής παιδείας «Πολιτική Παιδεία» στην Α΄ Λυκείου και «Σύγχρονος Κόσμος: Πολίτης και Δημοκρατία» στη Β΄ Λυκείου και μάλιστα σε χρόνο κατά τον οποίο και η διδασκαλία της Κοινωνιολογίας έχει αφαιρεθεί εντελώς από τα ωρολόγια προγράμματα του Λυκείου, αφίστανται από τις εκτιμήσεις του νομοθέτη του ν. 4186/2013, ο οποίος, κατά την αιτιολογική έκθεση του νόμου αυτού, είχε θεωρήσει αναγκαία την ενίσχυση της διδασκαλίας μαθημάτων πολιτικής παιδείας, ως μέσο για την προφύλαξη των νέων από φανατισμούς, πολιτικά πάθη και ακρότητες, καθώς και για την προβολή των αξιών της Δημοκρατίας και της κοινωνικής συνοχής που διέρχονται κρίση.

Εδώ αναρωτιόμαστε: Παρότι η απόφαση του ΣτΕ δικαιώνει μερικώς το αίτημα για άρση της συρρίκνωσης της διδασκαλίας των μαθημάτων Κοινωνικών και Πολιτικών επιστημών στο Λύκειο, παρόλα αυτά η απόφαση αυτή μοιάζει ανεπαρκής σχετικά με τις απώλειες των μέχρι τώρα διδασκόμενων μαθημάτων. Άραγε, λαμβάνει το ΣτΕ τις εκτιμήσεις του νομοθέτη το 2013, ο οποίος είχε θεωρήσει ΑΝΑΓΚΑΙΑ την ενίσχυση της διδασκαλίας μαθημάτων πολιτικής παιδείας για να δώσει κάποια εργαλεία στους μαθητές ενάντια στο φανατισμό και τις ακρότητες; Υπενθυμίζω ότι εκτός από το 2ωρο πολιτικής παιδείας στη Α’ και το 2ωρο Πολιτικής Παιδείας στη Β’ Λυκείου διδάσκονταν τότε οι μαθητές της ανθρωπιστικής κατεύθυνσης και τις Βασικές αρχές κοινωνικών επιστημών (2ώρες) και υπήρχαν 2ωρα μαθήματα κοινωνιολογίας στην κατεύθυνση ανθρωπιστικών επιστημών καθώς και στη κατεύθυνση οικονομίας και πληροφορικής Γ΄ Λυκείου – άσχετα αν δεν εξετάζονταν πανελλαδικά- καθώς και 1ώρα γενικής παιδείας Ιστορία Κοινωνικών Επιστημών. Όλα αυτά, ΠΡΙΝ η Κοινωνιολογία αντικαταστήσει τα Λατινικά ως πανελλαδικά εξεταζόμενο μάθημα, ΠΡΙΝ από το 2019, οπότε ΟΛΑ τα πανελλαδικά εξεταζόμενα μαθήματα διδάσκονται επί 6 ώρες (μεταρρύθμιση Γαβρόγλου). Επομένως, με απλή αριθμητική, μετρούνται τόσες αλλαγές στη διδασκαλία των μαθημάτων Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών τα τελευταία χρόνια που τελικά μοιάζουν οι αλλαγές αυτές να συνιστούν τον εξοβελισμό ενός ολόκληρου κλάδου από την εκπαίδευση.

Είναι πλέον στην απόφαση των φορέων που εμπλέκονται στη διδασκαλία και στην προαγωγή των μαθημάτων Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών και κύρια των Τμημάτων Κοινωνιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, τα επιστημονικά αντικείμενα των οποίων θίγονται άμεσα, αν θα πιέσουν αυτή τη κυβέρνηση ή οποιαδήποτε άλλη για την άρση της αδικίας αυτής σε βάρος των μαθητών, των διδασκόντων και τελικά όλης της κοινωνίας που χάνει ένα ακόμη όπλο ενάντια στη πολιτική απάθεια και στην αυξανόμενη βία και βλέπει παράλληλα την μη λογοδοσία των κυβερνώντων να κερδίζει έδαφος.

Για το Δ.Σ. του Συλλόγου Ελλήνων/ίδων Κοινωνιολόγων-παρ. Θεσσαλονίκης:

Προκόπιος Ορφανός, Πρόεδρος

Αγγελική Γαβριέλλα Σαμψωνίδου, Αντιπρόεδρος

Ασημίνα Βλάχου, Γενική Γραμματέας

Ευδοξία Καραδουλαμά, Ταμίας

Άννα Αραμπατζή, Ειδική Γραμματέας

Για την Ομάδα Εργασίας για την Εκπαίδευση του Συλλόγου Ελλήνων/ίδων Κοινωνιολόγων- παρ. Θεσσαλονίκης:

Ασημίνα Βλάχου, ΠΕ 78, Κοινωνιολόγος, ΜΔΕ

Ευδοξία Καραδουλαμά, ΠΕ 78, Κοινωνιολόγος, MEd

Ελίνα Καπετανάκη, ΠΕ 78, Κοινωνική Ανθρωπολόγος, Δρ. Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Μαρία Πασχαλίδου, ΠΕ 78, Κοινωνιολόγος, Μ.Sc Παιδικό Βιβλίο και Παιδαγωγικό Υλικο

Ουρανία Τσουκαλά, ΠΕ 78, Νομικός, Μετ/κο Ανθρωπολογίας

Προκόπιος Ορφανός, Κοινωνιολόγος, M.Sc. Ph.D.